Kök hücreler vücudumuzdaki bütün dokuları ve organları oluşturan ana hücrelerdir. Bir canlının yumurta ve sperm hücrelerinin döllenmesi ile başlayan Embryo döneminden itibaren yaşamı boyunca her türlü doku ve organın gelişmesinde ve yenilenmesinde rol alırlar. Bunu şu özellikleri ile sağlarlar:
- Farklılaşmamış hücrelerdir.
- Sınırsız bölünebilme yeteneği ile kendileri gibi yeni kök hücreler oluşturabilirler
- Organ ve dokulara dönüşebilme yeteneğine sahiptirler.
Kısaca, “Bütün canlılar kök hücreler vasıtasıyla gelişmekte ve yaşamını sürdürmektedir” diyebiliriz.
Organizma büyüdükçe kök hücrelerin farklılaşma kapasitelerinde kademeli olarak azalma başlar. Kök hücrelerin değişme yeteneklerine göre bir tanımlama yapabiliriz.
Totipotent (Tüm) : Embryoda ilk 4 gün içinde bulunan hücreler değişme yetenekleri en fazla olan hücrelerdir. Bu nedenle Totipotent olarak nitelendirilirler. Tüm canlı vücudunu oluşturabilir, yani her türlü doku ve organa dönüşme yetenekleri vardır.
Pluripotent (Çoğul): Embriyo içinde 5-6. günden itibaren vücudu oluşturacak sistemlerin gelişmesi başlar. Ör: sinir dokusu ve beyin, iç organlar, kemik ve kıkırdak, kan yapıcı sistem, deri ve bağ dokusu, yağ dokusu gibi. Bu dönemde kök hücreler Pluripotent özelliktedir. Pek çok doku ve organ gelişmesinde rol alırlar. Fakat bir canlıyı tümüyle oluşturamazlar.
Multipotent (Pekçok): Anne karnında büyüyen bebek, gebelik boyunca doku ve organların hızla büyümeye başlaması ile doğum sonrasına hazırlanır. Bu dönemde bulunan kök hücreler değişme yeteneklerini kısmen kaybederler. Bu hücreler Multipotent olarak nitelendirilir.
Yetişkin Kök Hücre: Bluğ çağı dediğimiz ergenlik geçiş döneminden sonra yetişkinlik çağı boyunca kök hücreler artık ait oldukları dokuların ve organların yenilenmesinde rol alırlar. Bu hücreler sınırlı Multipotent özelliktedir. Ör: kan yapıcı kök hücreler sadece kan ve bağışıklık sistemini destekler.
Bu tanımlamalar aslında kök hücrelerin birbirini takip eden geçiş dönemlerini ifade eder. Embriyo gelişimi sonrasında anne karnında geçen erken gebelik döneminde Pluripotent ve Multipotent özellikleri taşıyan kök hücreler değişik oranlarda birlikte olabilir. Fakat doğumdan sonra hızla büyüyen ve yetişkinliğe geçen bir insanda kök hücreler sınırlı Multipotent özellikli hale gelir.
Bu noktada doğum anı çok büyük önem kazanmaktadır. Bu sırada elde edilen kök hücreler multipotent özelliktedir. Hem genç hücrelerdir, hem de henüz çevresel etkenlere maruz kalmamışlardır.
Mezankimal Kök Hücreler
Mezankimal Kök Hücreler ise Göbek kordonunda bulunur. Kemik, kas, kıkırdak, bağ dokusu, yağ dokusu gibi dokuların temelini oluşturan Multipotent özellikteki hücrelerdir.